De media spelen een cruciale rol in een democratische samenleving. Ze verschaffen betrouwbare informatie over maatschappelijk relevante kwesties, ondersteunen de controle van de macht en bieden een platform voor de diverse perspectieven die onze samenleving rijk is. Dit geldt zowel voor landelijke als voor lokale media, oftewel de lokale journalistiek. Volgens het rapport van de Wetenschappelijke Raad voor het Regeringsbeleid (WRR), Aandacht voor media: Naar nieuwe waarborgen voor hun democratische functies, staan drie essentiële democratische functies van de media onder druk. Dit vraagt om nieuw beleid, waarbij de Raad verschillende aanbevelingen doet, met name de versterking van de lokale en regionale journalistiek, die in toenemende mate met uitdagingen te maken heeft. Het rapport is in 2024 aan de overheid aangeboden.
Financiële Afhankelijkheid van Lokale Journalistiek
Regionale en lokale omroepen zijn sterk afhankelijk van financiële middelen. Voor lokale omroepen is gemeentelijke steun vaak de belangrijkste inkomstenbron, aangevuld met subsidies. Bij lokale kranten is de situatie nog nijpender, omdat zij geen recht hebben op overheidssteun en leven van reclame inkomsten, een markt die door de online concurrentie razendsnel terugloopt. Volgens de WRR verkeeren veel lokale kranten in financieel zwaar weer, wat hun rol als belangrijke nieuwsbron ondermijnt. Dit leidt tot een verzwakking van de lokale berichtgeving en een verlies van pluriformiteit in het medialandschap.
Het Medialandschap in de Regio
Om een beter inzicht te krijgen in het huidige medialandschap in de regio, zijn er gesprekken gevoerd met verschillende redacties. Een van de spelers in de regio is Zoetermeer Actief, een lokaal initiatief dat met ongeveer 10 vrijwilligers opereert. Zoetermeer Actief ontvangt geen subsidie en heeft geen commercieel verdienmodel. Het doel van de groep is het informeren van de inwoners van Zoetermeer over lokale gebeurtenissen.
Zoetermeer Actief merkt op dat het medialandschap in de regio sterk verdeeld is en in drie groepen te onderscheiden valt: de grote partijen, zoals Omroep West en het AD, die lokaal nieuws meenemen, maar zich voornamelijk richten op grotere landelijke of regionale items; lokale organisaties, zoals In de Buurt, Streekblad, ZFM, Zoetermeers Dagblad en Zoetermeer Actief zelf; en een derde groep die zich als media beschouwt, maar zonder redactiestatus opereert. Deze indeling toont aan dat er weinig samenhang is tussen de verschillende aanbieders van lokaal nieuws.
Een opvallende verandering is dat het gedrukte AD tot enkele jaren geleden nog een Zoetermeerse editie had, maar deze is inmiddels verdwenen. Hierdoor wordt het Zoetermeerse nieuws nu verwerkt binnen het bredere online regionale en nationale aanbod, wat de lokale nieuwsvoorziening verder fragmentariseert.
Daarnaast merkt Zoetermeer Actief op dat onderzoeksjournalistiek in de regio steeds schaarser wordt. Hoewel zij het belangrijk vinden, ontbreken de mankracht en middelen om diepgravende onderzoeken te realiseren. Ze zouden graag de rol van de ‘vierde macht’ vervullen, maar zonder voldoende inkomsten is dit simpelweg niet mogelijk. Dit gebrek aan investeringen in onderzoeksjournalistiek leidt tot een verschraling van de media in de regio en een gemiste kans voor lokaal diepgravend onderzoek.
RTV Lansingerland: Samenwerking en Kansen voor de Toekomst
Een andere speler in de regio is RTV Lansingerland, de lokale omroep van Lansingerland. RTV Lansingerland draait volledig op vrijwilligers en merkt ook op dat het medialandschap de afgelopen jaren sterk is veranderd. Waar mensen vroeger moesten wachten op het 20:00 uur journaal voor het laatste nieuws, is online nieuws nu constant beschikbaar. Vergelijken we de situatie met 15 jaar geleden, toen er slechts twee journalisten werkzaam waren bij de omroep, dan is het aantal vrijwilligers nu gegroeid naar 15.
RTV Lansingerland benadrukt het belang van samenwerking met andere lokale omroepen, omdat gezamenlijke krachten hen sterker maken. Zo werken ze af en toe samen met ZFM op technisch gebied en wisselen ze redactionele artikelen uit wanneer het nieuws de gemeentegrenzen overschrijdt. Lokale omroepen zijn tegenwoordig belangrijker dan ooit, gezien het afnemende vertrouwen in de landelijke politiek en de toename van ‘fake news’ in de landelijke media. De lokale omroep staat dichter bij het publiek, wat hen in staat stelt betrouwbare berichtgeving te leveren over lokale politiek en nieuws.
Toch kampt RTV Lansingerland met dezelfde uitdaging als veel andere lokale omroepen: beperkte middelen. Er is te weinig budget om diepgravende journalistiek te ondersteunen, en de vrijwilligers hebben niet de tijd om grote onderzoeksverhalen uit te werken. Dit leidt tot de keuze voor dagelijkse berichtgeving, terwijl er ongetwijfeld onderwerpen zijn die zich lenen voor diepere onderzoeksjournalistiek. Deze gemiste kansen worden door de omroep als een pijnpunt ervaren.
InRijswijk: Behoefte aan Meer Onderzoeksjournalistiek
De derde gesproken partij in de regio is InRijswijk, die inmiddels drie jaar actief is. InRijswijk heeft ongeveer 10 medewerkers, waarvan een aantal vrijwilligers en enkele medewerkers tegen een geringe vergoeding. Op de website van InRijswijk worden artikelen gepubliceerd over alles wat er in Rijswijk gebeurt. De organisatie geeft aan dat er op dit moment nog niet veel is veranderd in het medialandschap, maar dat dit waarschijnlijk zal veranderen wanneer lokale omroepen in de toekomst moeten fuseren tot streekomroepen. Wat wel veranderd is, is de situatie van de lokale kranten, die vaak van uitgever zijn gewisseld en steeds vaker gebruik maken van gratis content en vrijwilligers.
Volgens InRijswijk zou samenwerking met andere lokale nieuwsredacties waardevol zijn, vooral bij gezamenlijke inkoop en het behandelen van grensoverschrijdende onderwerpen. Veel lokale media zijn afhankelijk van de lokale politiek voor hun financiering, maar functioneren zelden als de ‘waakhond’ van de lokale overheid. Ook InRijswijk heeft behoefte aan meer onderzoeksjournalistiek, maar ook hier ontbreekt de tijd en mankracht voor grootschalige onderzoeksprojecten. De snelheid van het werk is essentieel voor dit online medium, maar de beperkte financiële middelen belemmeren het creëren van diepgravende onderzoeksjournalistiek.
ZFM Zoetermeer:
De laatste partij in dit artikel is ZFM Zoetermeer, een lokale omroep met ongeveer 100 actieve vrijwilligers. ZFM is zowel een schrijvend als filmend medium en produceert ook radio-uitzendingen. In het huidige medialandschap vormen de lokale omroepen, zoals ZFM, en hyperlokale initiatieven zoals Zoetermeer Actief de enige vormen van commercieel vrij nieuws. Helaas worden beide slecht bekostigd en draaien ze volledig op vrijwilligers. ZFM merkt op dat deze situatie niet duurzaam is.
Volgens ZFM zijn de verwachtingen van lokale omroepen de afgelopen jaren aanzienlijk gestegen, maar de financiering blijft achter. De gemeente biedt onvoldoende ondersteuning. Dit staat in schril contrast met de situatie van de lokale kranten in de jaren ’90, toen er nog grote redacties waren. Tegenwoordig is het aantal journalisten in de regio geslonken tot slechts twee tot drie personen. Dit heeft geleid tot wat ZFM beschouwt als ‘journalistieke armoede’, waarbij de kwaliteit en kwantiteit van de berichtgeving ernstig onder druk staan.
ZFM erkent dat samenwerking tussen lokale omroepen altijd nuttig is, maar waarschuwt dat dit geen oplossing biedt voor de onderliggende problemen in de journalistiek. Het beoogde schaalvoordeel van samenwerking met andere omroepen verdubbelt vaak de werkzaamheden gelijk aan het verzorgingsgebied. Een verdubbeling in budget is een goed begin, maar te weinig om ook de bijbehorende continuïteit te garanderen. De kracht van lokale media ligt juist in hun betrokkenheid en focus op de regio, iets waarbij met de schaalvergroting rekening mee gehouden moet worden. Dit wordt toegestaan door editionering, maar dit vraagt wel weer een budget dat vanuit het rijk er nu nog niet lijkt te zijn.
Werk aan een Nieuw Financieringsmodel
Volgens het WRR-rapport is steun aan publieke media niet alleen wenselijk, maar noodzakelijk. Regionale omroepen ontvangen subsidie van de overheid, maar lokale omroepen krijgen momenteel alleen bekostigingsbijdragen van de gemeente. Vanaf 2026 zal het Rijk verantwoordelijk worden voor deze financiering. De overheid zou er goed aan doen een nieuw financieringsmodel voor lokale journalistiek te ontwikkelen, dat voorbij de traditionele scheidslijnen gaat en de integrale ondersteuning van de journalistiek als uitgangspunt neemt.
De VNG en NLPO (branche organisaties) zijn samen met het ministerie van Onderwijs Cultuur en Wetenschap om middels een wetswijziging de financiering beter te regelen. De omroepen zouden v.a. 2028 niet meer via het gemeentefonds maar middels het rijk worden gefaciliteerd. Bij deze nieuwe bekostiging hoort ook een ander ambitieniveau. Om daaraan te kunnen voldoen is schaalvergroting een middel.
Aanbevelingen voor de Toekomst
In het rapport doet de WRR verschillende aanbevelingen voor het versterken van de lokale en regionale journalistiek. Er wordt gepleit voor het verkennen van mogelijkheden voor infrastructurele ondersteuning, bijvoorbeeld door lokale en regionale informatie centraal beschikbaar te stellen. Daarnaast wordt voorgesteld om een netwerk van lokale en regionale persbureaus op te richten, dat onafhankelijke en feitelijk geverifieerde informatie levert aan journalistieke media. Op nationaal niveau bestaat dit al in de vorm van het Algemeen Nederlands Persbureau (ANP), en het zou waardevol zijn om dergelijke voorzieningen ook op regionaal en lokaal niveau te realiseren. Dit zou ruimte creëren voor het geven van een eigen duiding aan nieuwsfeiten en mogelijk investeringen in onderzoeksjournalistiek op deze niveaus.
De lokale journalistiek verkeert in zwaar weer, zowel financieel als inhoudelijk. De afname van onderzoeksjournalistiek, de afhankelijkheid van beperkte financiering en het gebrek aan middelen ondermijnen de rol die de media zouden moeten vervullen als waakhond van de democratie. Het is van cruciaal belang dat de overheid, zoals het WRR-rapport benadrukt, snel een herzien financieringsmodel ontwikkelt dat lokale media versterkt en ruimte biedt voor samenwerking met private partijen. Zonder deze steun zullen lokale omroepen steeds minder in staat zijn hun democratische rol te vervullen, wat een directe bedreiging vormt voor de pluriformiteit en de kwaliteit van het medialandschap. Het versterken van lokale journalistiek is essentieel om de democratische functies van de media te waarborgen. Het wetsvoorstel dat een eerste aanzet neemt tot verbetering is inmiddels ter consultatie aangeboden en gaat dit jaar naar de kamer. In voorbereiding tot het nieuwe stelsel zullen ZFM, RTV Lansingerland samen gaan en met lokale partners een journalistiek eindproduct gaan maken middels een nog te verwerven impulssubsidie van de gemeenten en een bijdrage uit het Stimuleringsfonds voor de Journalistiek.
Door: Fenna Monteiro
Bron: Intervieuws met Mark Neijsel, Ronald Mooijman, Yoran Kipping, WRR Rapport
Foto: Fenna Montairo
